Điểm nhấn chính

• Để tránh mắc sai lầm tài chính và rơi vào tình trạng “cháy túi” giữa tháng, hãy bắt đầu kiểm soát các khoản chi nhỏ hằng ngày - dù không đáng kể, nhưng cộng dồn lại có thể vượt quá khả năng chi tiêu của bạn.
• Hạn chế mua sắm theo cảm xúc hay chạy theo xu hướng công nghệ mới. Hãy cân nhắc kỹ trước khi đầu tư vào những món đồ tiêu sản như điện thoại, xe, hay quần áo đắt tiền.
• Dành thời gian mỗi tuần để xem lại thu chi, lập kế hoạch tiết kiệm và đặt mục tiêu tài chính rõ ràng cho bản thân.
• Tập thói quen đầu tư và tích luỹ sớm, kể cả với khoản nhỏ, để tận dụng sức mạnh của lãi kép và không phải lo lắng khi về hưu.

1. Chi tiêu quá mức

Những khoản chi nhỏ như ly cà phê sáng, bữa ăn ngoài cùng bạn bè hay những món đồ “TikTok trending” thoạt nghe chẳng đáng bao nhiêu, nhưng khi cộng lại thì khác. Nhiều người đến cuối tháng mới ngỡ ngàng nhận ra mình chẳng hiểu tiền đi đâu mất. Đó là dấu hiệu rõ ràng của việc chi tiêu quá mức - thứ tưởng như vô hại nhưng âm thầm bào mòn khả năng tài chính của bạn.

Khi không kiểm soát được dòng tiền ra, bạn sẽ luôn ở trong trạng thái “sắp hết tiền”, khó tích luỹ và luôn phải chờ đến kỳ lương tiếp theo.

Bạn có thể:
Bắt đầu bằng việc ghi lại toàn bộ chi tiêu trong một tuần - không cần cầu kỳ, chỉ cần note lại trên điện thoại hoặc dùng app theo dõi. Việc nhìn thấy con số thực tế sẽ giúp bạn nhận ra đâu là khoản “rò rỉ” đáng cắt giảm.
Sau đó, hãy đặt ngân sách cố định cho từng nhóm chi: cơ bản – giải trí – tiết kiệm. Một mẹo hữu ích là áp dụng quy tắc 50/30/20 (50% cho nhu cầu thiết yếu, 30% cho mong muốn, 20% cho tiết kiệm), hoặc nếu thấy khó, đơn giản chỉ cần tự động chuyển 10% thu nhập vào quỹ tiết kiệm ngay khi nhận lương. Tiền không ở trong tài khoản, bạn sẽ ít có cơ hội tiêu nó hơn.

2. Các khoản trả góp kéo dài, không nhìn tổng chi phí

Trả góp nghe qua rất tiện: chỉ cần trả mỗi tháng một chút là có ngay món mình muốn. Nhưng chính “một chút” đó, cộng dồn với lãi suất và phí, lại là con dao hai lưỡi. Rất nhiều bạn trẻ rơi vào cảnh tháng nào cũng phải trả góp cho hàng loạt món nhỏ: điện thoại, laptop, xe, đồ điện tử… để rồi chẳng bao giờ có cảm giác hết nợ.

Khi không tính tổng chi phí thật (bao gồm giá gốc, lãi, phí) trước khi mua, bạn dễ đánh giá sai khả năng tài chính của mình.

Bạn có thể:
Trước khi quyết định mua trả góp, hãy thử ngồi xuống và tính xem số tiền thật sự phải trả là bao nhiêu sau khi cộng hết lãi và phí. So sánh con số đó với việc để dành và mua sau, bạn sẽ bất ngờ nhận ra mình có thể tiết kiệm được kha khá.
Nếu đã lỡ có nhiều khoản vay, hãy ưu tiên thanh toán các khoản lãi cao trước. Song song, tạm dừng việc mua thêm hàng hoá không cần thiết. Việc “ngắt” thói quen mua trả góp chính là cách đầu tiên để bạn lấy lại quyền kiểm soát dòng tiền.

3. Sống dựa vào tiền vay mượn

Vay tiêu dùng không xấu!

Nếu bạn hiểu cách dùng nó. Nhưng khi bắt đầu dùng vay để chi cho sinh hoạt hằng ngày như xăng, ăn uống, hay mua sắm, bạn đang bước vào vùng nguy hiểm. Lãi suất cao sẽ khiến số tiền bạn phải trả tăng lên nhanh hơn bạn tưởng, và vòng lặp “vay để trả – rồi lại vay tiếp” sẽ khiến bạn mãi không thoát nợ.

Bạn có thể:
Giữ nguyên tắc chỉ vay khi thật sự khẩn cấp (ốm đau, tai nạn, công việc đột xuất), hoặc cho mục tiêu đầu tư sinh lời.
Nếu đang có nhiều khoản vay, hãy lập danh sách toàn bộ khoản nợ, ghi rõ lãi suất từng khoản. Sau đó, sắp xếp theo thứ tự từ cao xuống thấp và trả dứt điểm dần. Việc nhìn thấy kế hoạch cụ thể sẽ giúp bạn có động lực hơn thay vì chỉ thấy “nợ chồng nợ”.

4. Mua điện thoại (hoặc đồ công nghệ) mới khi không cần

Thế giới công nghệ thay đổi nhanh đến chóng mặt, và các chiến dịch marketing thì khiến bạn luôn có cảm giác “thiếu mất gì đó”. Nhưng thực tế, nếu điện thoại, laptop hay tai nghe của bạn vẫn hoạt động tốt, việc thay mới chỉ vì “đẹp hơn” hay “chip mạnh hơn” không mang lại giá trị tài chính nào – ngược lại, nó khiến bạn mất đi khoản tiền có thể dùng cho mục tiêu lớn hơn.

Bạn có thể:
Trước khi mua, hãy tự hỏi: “Tôi thật sự cần tính năng mới này, hay chỉ đang muốn nó vì người khác có?” Nếu câu trả lời nghiêng về vế sau, dừng lại ít nhất 7 ngày trước khi quyết định mua – bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy mong muốn đó dần biến mất.
Nếu vẫn cần đổi, hãy cân nhắc mua hàng second-hand chất lượng tốt hoặc đợi các đợt khuyến mãi lớn trong năm. Cảm giác “lời” 20–30% mà vẫn có món mình cần sẽ dễ chịu hơn nhiều so với việc trả góp hàng tháng.

5. Tiêu hết tiền lương, không có quỹ dự phòng

Một tháng nhận lương rồi lại “về 0” là tình cảnh quen thuộc của rất nhiều người trẻ. Bạn không sai khi muốn tận hưởng thành quả lao động, nhưng khi không có quỹ dự phòng, chỉ một sự cố nhỏ như hỏng xe hay bệnh nhẹ cũng đủ khiến bạn phải vay mượn. Và cứ thế, vòng luẩn quẩn tài chính bắt đầu.

Bạn có thể:
Ngay khi nhận lương, chuyển tự động 10–20% vào tài khoản dự phòng càng sớm càng tốt, trước khi kịp tiêu. Ban đầu, con số này có thể nhỏ, nhưng điều quan trọng là thói quen.
Mục tiêu đầu tiên nên là tích đủ 1–3 tháng chi tiêu cơ bản, sau đó tăng lên 3–6 tháng. Khi đã có “đệm an toàn” này, bạn sẽ cảm thấy tự tin và thoải mái hơn trong mọi quyết định tài chính.

6. Không đầu tư và không tích luỹ cho nghỉ hưu

Nhiều người tin rằng “đầu tư là chuyện của người có nhiều tiền”, hoặc “nghỉ hưu còn xa lắm”. Thực ra, chính vì còn trẻ nên bạn càng có lợi thế, thời gian là đồng minh lớn nhất của lãi kép. Càng bắt đầu sớm, bạn càng ít phải bỏ tiền hơn nhưng vẫn có thể đạt được mục tiêu tài chính lớn.

Bạn có thể:
Không cần bắt đầu với số tiền lớn. 5–10% thu nhập mỗi tháng gửi vào quỹ đầu tư hoặc tiết kiệm có lãi suất là bước đi đơn giản nhưng mang lại hiệu quả dài hạn.
Dành chút thời gian tìm hiểu các kênh đầu tư phù hợp với mức rủi ro bạn chấp nhận: quỹ mở, trái phiếu, cổ phiếu, hay ETF. Hãy nghĩ đơn giản: mỗi đồng bạn đầu tư hôm nay chính là một ngày làm việc bạn được nghỉ sớm hơn trong tương lai.

7. Trả nợ bằng tiết kiệm (sai cách)

Có người dùng hết tiền tiết kiệm để trả nợ, rồi lại rơi vào cảnh “không còn tiền mặt”; có người giữ tiết kiệm lãi thấp nhưng vẫn trả lãi vay cao. Cả hai đều không tối ưu. Quản lý nợ không chỉ là trả nhanh nhất có thể, mà là trả thông minh nhất có thể.

Bạn có thể:
Đầu tiên, so sánh lãi suất nợ và lãi tiết kiệm. Nếu nợ có lãi cao hơn, hãy ưu tiên trả bớt trước. Nhưng đừng quên giữ lại ít nhất khoản dự phòng tương đương 1–2 tháng chi tiêu để tránh việc lại phải vay nếu có biến cố.
Khi bạn dần giảm được các khoản nợ đắt đỏ, cảm giác nhẹ nhõm và chủ động hơn với tiền sẽ khiến bạn không bao giờ muốn quay lại thời kỳ “trả góp triền miên” nữa.

8. Không lập mục tiêu tài chính cá nhân

Rất nhiều người tiết kiệm theo kiểu “để dành cho vui” – không mục tiêu rõ ràng, không con số cụ thể. Kết quả là sau vài tháng, khoản tiết kiệm đó thường biến mất vì những chi tiêu bốc đồng.

Mục tiêu tài chính giúp bạn biết mình đang tiết kiệm cho điều gì, và mỗi khoản chi ra đều có ý nghĩa rõ ràng hơn.

Bạn có thể:
Viết ra 3 mục tiêu cụ thể:

• Ngắn hạn: Dưới 1 năm (ví dụ: đi du lịch, nâng cấp kỹ năng học tập).
• Trung hạn: 1–5 năm (mua xe, học thêm, chuyển nhà).
• Dài hạn: Trên 5 năm (mua nhà, nghỉ hưu sớm).

Đặt con số rõ ràng và thời hạn cho từng mục tiêu, rồi chia ngân sách hàng tháng theo tỷ lệ hợp lý. Việc nhìn thấy tiến độ tiến gần tới mục tiêu là một cảm giác cực kỳ “đã” và chính là động lực để bạn duy trì kỷ luật tài chính lâu dài.