🔑 Key Highlights

• Doom spending mô tả xu hướng người tiêu dùng chi tiền cho các mặt hàng không thiết yếu, thậm chí xa xỉ, như một cách để xoa dịu lo âu về kinh tế và tương lai bất định.
• Xu hướng này được dự báo sẽ lan rộng trên toàn cầu trong những năm tới, đặc biệt ở nhóm trẻ.

Hiện tượng này không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà đang trở thành xu hướng toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp tới hành vi tiêu dùng, nợ cá nhân và cả nhịp độ tăng trưởng kinh tế. Vậy doom spending thực chất là gì, vì sao nó gia tăng và làm sao để thoát khỏi vòng xoáy chi tiêu này?

1. Doom spending là gì?

Doom spending là hành vi chi tiêu vượt nhu cầu thực tế, thường là các sản phẩm đắt tiền, giải trí xa xỉ hoặc những món đồ “mua cho vui”.

Động lực phía sau không phải vì nhu cầu mà vì tâm lý lo sợ tương lai, cảm giác “không chắc mình có thể đạt mục tiêu tài chính, thôi tận hưởng hiện tại”.

Theo khảo sát của Credit Karma (11/2023):

• 27% người Mỹ cho biết đang chi tiêu theo kiểu này.
• Trong đó, Millennials chiếm 43%, Gen Z chiếm 35%.
  Xu hướng đang lan mạnh tại khu vực châu Á, bao gồm Việt Nam, và được dự đoán sẽ tiếp tục nổi bật trong năm 2024.

Doom spending có điểm giống với “mua sắm trị liệu” – retail therapy – nhưng mức độ mạnh hơn. Retail therapy chỉ để cải thiện tâm trạng tạm thời, còn doom spending có thể đẩy người dùng vào nợ thẻ tín dụng, thiếu tiết kiệm, hoặc không có quỹ dự phòng.

2. Vì sao doom spending gia tăng?

a/ Áp lực cuộc sống khiến chi tiêu trở thành cơ chế giải tỏa

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng, lạm phát kéo dài, thu nhập bấp bênh và nợ vay giáo dục lớn, nhiều người trẻ cảm thấy tương lai mờ mịt.
Khi các mục tiêu tài chính trở nên “xa vời”, họ chọn cách tiêu tiền để tạm quên đi áp lực.

Chi tiêu cho trải nghiệm hoặc đồ xa xỉ trong thời điểm kinh tế khó khăn nghe có vẻ nghịch lý, nhưng với nhiều người trẻ, đây là cách nhanh nhất để cảm thấy mình “vẫn đang sống tốt”.

b/ Nỗi sợ bị bỏ lỡ – FOMO

Mạng xã hội và kinh tế tiêu dùng hiện đại liên tục tạo áp lực vô hình:

• Nếu bạn không sở hữu món đồ mới nhất, bạn sẽ tụt lại phía sau.
• Những biểu tượng “lối sống đẹp” và hệ giá trị vật chất khiến người trẻ cảm thấy cần chi tiêu để được công nhận.

Những thương hiệu lớn hiểu rất rõ tâm lý này. Họ xây dựng hình ảnh xa hoa, tạo cảm giác “phải trải nghiệm ngay trước khi quá muộn”.

Từ đó, người tiêu dùng dễ vượt quá khả năng tài chính chỉ để đáp ứng một chuẩn mực xã hội không thật sự cần thiết.

3. Sự bùng nổ của “Mua trước – Trả sau” và thẻ tín dụng

Các dịch vụ tài chính như Buy Now Pay Later (BNPL – Mua trước, trả sau) và hạn mức thẻ tín dụng khiến hành vi chi tiêu trở nên “ít đau ví hơn”.

• Riêng quý II/2023, người Mỹ chi 1,6 tỷ đô la thông qua BNPL.
• Tổng dư nợ thẻ tín dụng Mỹ năm 2023 tiến gần 1.000 tỷ đô la.
• Người dùng BNPL ghi nhận trung bình tăng thêm 700 đô la chi tiêu chỉ trong 90 ngày.

BNPL làm giảm cảm giác “mất tiền”, khiến người dùng mua nhiều hơn kế hoạch. Đến cuối kỳ, khoản trả góp chồng chất làm giảm khả năng tiết kiệm và tăng nguy cơ nợ xấu.

4. Nhận thức sai lệch về quản lý tài chính cá nhân

Khá nhiều người trẻ tin rằng “nợ thẻ rồi trả sau cũng được”, hoặc “một khoản vay nhỏ không thành vấn đề”.

Tuy nhiên, sự chủ quan này dễ khiến họ phụ thuộc vào tín dụng tiêu dùng, thiếu kỹ năng lập ngân sách và dần mất kiểm soát dòng tiền.

Khi việc chi tiêu không gắn với mục tiêu tài chính cụ thể, doom spending rất dễ xảy ra.

5. Doom spending có giúp nền kinh tế tăng trưởng?

Ở góc độ ngắn hạn, chi tiêu mạnh tay giúp doanh nghiệp duy trì doanh thu, hỗ trợ GDP, và tạo cảm giác nền kinh tế vẫn “ổn định”.

Nhưng về dài hạn, chi tiêu dựa trên vay nợ, đặc biệt trong giai đoạn lạm phát cao, lại tạo rủi ro cho toàn hệ thống:

• Nợ hộ gia đình tăng
• Khả năng thanh toán giảm
• Nguy cơ mất cân đối tài chính
• Ảnh hưởng thị trường nhà ở, đầu tư, và sức khỏe tài chính cá nhân

Nền kinh tế chỉ bền vững khi tiêu dùng đi cùng tiết kiệm – đầu tư – quản lý tài chính cá nhân. Doom spending không đáp ứng được điều đó.

6. Làm sao để thoát khỏi doom spending?

a/ Theo dõi chi tiêu

Ghi chép hoặc dùng ứng dụng quản lý chi tiêu để biết tiền của bạn đang đi đâu. Nhận diện được thói quen thì mới thay đổi được.

b/ Tạo rào cản khi mua sắm

Xóa ứng dụng mua sắm, tắt lưu thông tin thẻ, giới hạn thời gian “chờ 24 giờ trước khi mua”.
Việc này giúp bạn mua bằng lý trí thay vì cảm xúc.

c/ Ưu tiên thanh toán bằng tiền mặt

Ghi chép hoặc dùng ứng dụng quản lý chi tiêu để biết tiền của bạn đang đi đâu. Nhận diện được thói quen thì mới thay đổi được.

d/ Tìm cố vấn tài chính hoặc nền tảng hướng dẫn

Nếu ngân sách mất kiểm soát, bạn có thể cần chuyên gia hoặc công cụ tài chính để xây dựng kế hoạch phù hợp, tạo kỷ luật chi tiêu và tích lũy dài hạn.

Kết luận

Doom spending không chỉ là hiện tượng chi tiêu bốc đồng mà còn là hệ quả trực tiếp từ lo âu về tương lai, áp lực xã hội và sự dễ dàng của các công cụ tài chính như thẻ tín dụng hay dịch vụ mua trước – trả sau. Mặc dù hành vi này có thể tạo cảm giác thoải mái tạm thời và thúc đẩy tiêu dùng, nếu không kiểm soát, nó sẽ dẫn đến nợ nần, giảm khả năng tiết kiệm và làm suy yếu sức khỏe tài chính cá nhân.

Để tránh rơi vào vòng xoáy này, người trẻ cần nhận thức rõ hành vi chi tiêu, theo dõi ngân sách, thiết lập rào cản mua sắm và ưu tiên kế hoạch tài chính dài hạn. Khi đó, chi tiêu sẽ trở thành công cụ hỗ trợ cuộc sống chứ không còn là giải pháp chữa cháy cho lo lắng về tương lai.